Psikoloğa mı Gitmeliyim, Psikiyatriste mi? Doğru Başvuru İçin Pratik Rehber
Zihinsel iyi oluşla ilgili bir zorluk yaşadığınızda en sık sorulan soru şudur: “Psikoloğa mı gitmeliyim, psikiyatriste mi?” Bu yazı, başvurunuzu doğru yönlendirebilmeniz için genel bir bilgilendirme sunar. Tanı koymaz, tedavi önermez; gerektiğinde bir uzmana başvurmanız teşvik edilir.
Psikolog kimdir, ne yapar?
Psikolog, lisans ve ilgili lisansüstü eğitimlerini tamamlamış, psikolojik değerlendirme ve psikoterapi sunan uzmandır. Duygusal düzenleme, kaygı, ilişkiler, stres, travma sonrası tepkiler, özgüven ve alışkanlık değişimi gibi konularda bilimsel temelli terapi yaklaşımları (ör. bilişsel davranışçı terapi, şema odaklı yaklaşım vb.) ile çalışır. Psikologlar ilaç yazmaz.
Psikiyatrist kimdir, ne yapar?
Psikiyatrist, tıp fakültesi ve psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimdir. Gerekli gördüğünde ilaç tedavisi düzenleyebilir, tıbbi tetkik isteyebilir ve terapi sürecini hekimlik perspektifiyle planlayabilir. Bazı durumlarda psikiyatrist ve psikolog eşgüdümlü (multidisipliner) biçimde çalışır.
Hangi durumda hangi uzmana başvurmalı?
Aşağıdaki işaretler karar vermenizi kolaylaştırabilir:
- Günlük işlevsellik etkileniyor mu? (uyku-iştah belirgin değişti, işe/okula devam zorlaştı, sosyal geri çekilme arttı)
Belirgin işlev kaybı varsa psikiyatri muayenesiyle başlamak ve gerektiğinde psikoterapiye yönelmek uygun olabilir. - Yoğun bedensel belirtiler (çarpıntı, nefes darlığı, bayılacak gibi olma) psikolojik kökenli olabilir; önce tıbbi ayırıcı tanı için psikiyatri değerlendirir, ardından psikoterapi eklenebilir.
- Duygusal/ilişkisel örüntüleri anlama ve değiştirme odağınız varsa; kaygı, öfke, takıntılı düşünceler, erteleme, öz-şefkat, sınır koyma gibi konularda psikolog ile psikoterapi ilk adım olabilir.
- Travma, yas, yaşam geçişleri, performans kaygısı gibi konularda da psikoterapi güçlü bir seçenektir; ihtiyaç halinde psikolog sizi psikiyatriye yönlendirebilir.
- Acil durumlar: intihar düşüncesi, kendine/başkasına zarar verme riski, gerçeklikten kopma (psikotik belirtiler) gibi durumlarda vakit kaybetmeden psikiyatri değerlendirmesi gerekir. Acil çağrı hatlarını ve en yakın sağlık kuruluşunu tercih edin.
Birlikte yürüyen süreçler
Birçok durumda en etkili yol, ilaç + psikoterapi bileşimi olabilir. Örneğin orta-ağır depresyon ve yaygın anksiyete bozukluğunda psikiyatrist ilaç düzenler; psikolog ise düşünce-duygu-davranış döngülerini ele alan yapılandırılmış bir terapi uygular. Süreç, kişiye ve belirtilerin şiddetine göre planlanır.
İlk adımı nasıl atmalıyım?
- Kısa bir not alın: Ne zamandır, hangi sıklıkta, hangi tetikleyicilerle zorlanıyorsunuz?
- İşlevselliğinizi gözden geçirin: uyku, iş/okul, sosyal yaşam.
- Uygun randevuyu planlayın:
- Belirtiler hafif-orta ve işlevsellik korunuyorsa psikolog ile terapi.
- İşlev kaybı belirgin veya acil risk varsa psikiyatri muayenesi; ardından gerekirse terapi.
